Kaynak
Katie Witkiewitz, G. Alan Marlatt,
PhD, Denise Walker, PhD .
Mindfulness-Based Relapse Prevention
for Alcohol and Substance Use
Disorders. Journal of Cognitive
Psychotherapy: An International
Quarterly Volume 19, Number 3 • 2005
--------
Nörobiyolojik bulgular farkındalık
eğitiminin, farkında olmadan yapılan
kompulsif davranışlara alternatifler
geliştirdiğini göstermektedir.
Bağımlılık bağlamında, farkındalık
madde için duyulan şiddetli arzunun
tetikleyicilerini fark etmeyi
getirmekte ve böylece alışılmış
tepki yerine arzuyu durdurmak için
başka bir şeyin seçilmesine yardımcı
olabilmektedir.
Farkındalık eğitimi, yargılamadan,
analiz etmeden ve tepki vermeden
madde için duyulan şiddetli arzunun
farkında olma ve arzuyu kabul etme
ile relapsa yol açan düşünce
sistemini bozabilir. Farkındalık
eğitimi; daha önce olumlu ve olumsuz
pekiştireçlerle eşlenmiş olan
bağımlı davranışı, üstbilişsel
farkındalık ve gevşeme ile eşleyerek
karşı şartlandırma görevi görür. Bu
bağlamda farkındalık, dürtülerle baş
etme stratejisi olmanın yanı sıra
kişiyi tatmin eden davranışın yerine
alternatif bir bağımlılık fonksiyonu
da görebilir. Farkındalığın artması
aynı zamanda kişinin madde ipuçları
ya da uyaranları karşısında harekete
geçme olasılığını da da düşürür ve
kişinin dürtüsel davranmasını
engeller.
Farkındalık Temelli Relaps Önleme
Farkındalık temelli relaps önleme
yöntemi yeni bir bilişsel davranışçı
müdahale olarak karşımıza
çıkmaktadır. Bu relaps önlemenin
amacı, kişinin düşünceleri,
duyguları ve duyumlarını farkındalık
uygulayarak fark etmesi ve
kabullenmesidir. Aynı zamanda
farkındalık becerilerini yüksek
riskli durumlarda etkin bir baş etme
mekanizması olarak kullanmasıdır.
Madde kullanma arzusu ve bu arzu
sırasında uygulanabilecek
farkındalık tekniklerinin kişiye
öğretilmesi, maddeyi bırakmanın
getirdiği psikolojik ve fizyolojik
tepkilere farkındalığın ve kabulünün
geliştirilmesinde önemli bir
araçtır. Etkin baş etme
mekanizmalarının öğretilmesi,
öz-yeterliğin geliştirilmesi, olumlu
sonuç beklentilerinin sorgulanması
ya da ayıklığın bozulması etkisi’nin
öğretilmesi gibi belli bazı relaps
önleme stratejilerinin yanında
hastanın düzenli olarak farkındalık
egzersizleri yapması, hastanın
farkında olma ile relaps önleme
becerileri arasında bağlantı
kurmasına yardımcı olur.
Yüksek riskli durumların saptanması
relaps önlemenin temel parçasıdır.
Hastalar, relaps işaretlerini erken
fark etme ve madde ile ilgili daha
önceden ilişkilendirilmiş kişiler ve
yerler gibi ipuçlarını saptama
konusunda eğitilirler. Farkındalık,
hastaların durumsal ipuçlarını
saptamada ve çevresel etkilere
verilen tepkileri denetlemede yeni
bir yol açılmasını sağlar.
Hastalar, hoş ya da hoş olmayan
düşünceler, duygular ve duyumları
gözlemleme ve yargılamadan
kabullenme konusunda eğitilirler.
Farkındalığın temel parçalarından
biri, danışana sakinleşmek ve
zihnini bir noktada odaklamak için
dikkatini nefesinde toplamasını
öğretmektir. Bu “bilge akıl” olarak
da adlandırılmaktadır. Bu artan
farkındalık ve kabullenme, yüksek
riskli durumlarda danışanın durumsal
ipuçlarına daha uygun tepkiler
vermesi ve relaps olasılığının
düşmesi sonucunu getirmektedir.
Kişinin, yüksek riskli durumlara
farkındalıkla tekrar tekrar maruz
kalması ve bu sırada arzuya
kapılmadan dürtüsel bir şekilde
maddeyi kullanmaması kişinin
öz-yeterliğinde artışa sebep
olacaktır. Aynı zamanda önceden
bağımlılık yapan madde ile
ilişkilendirilmiş olumlu ve olumsuz
pekiştireçlerin karşı
koşullandırılması da sonuçlardan
biridir.
Farkındalık bağlamında, danışanların
şimdiye odaklanmaları, böylece
geçmiş olayları bırakmaları ve
gelecekle ilgili planlar yapmamaları
(madde kullanımı sonrası beklenen
öfori) sağlanmaktadır.
Buna ek olarak, danışanları çabaları
için takdir etmek, farkındalık
alıştırmalarının zorluğu konusunda
onlara hak vermek ve onları
desteklemek ve küçük adımları olumlu
bir değişime doğru ilk adımlar
olarak görmek danışanların
öz-yeterliklerini oluşturmalarını
yardımcı olacaktır.
Çeviren: Psk. Ceren Koç